Yıllık İzin Nedir? Yıllık İzin Süreleri Nasıl Hesaplanır?

Yıllık izinlerle ilgili olan bu yazımıza önce, yıllık iznin ne olduğunun açıklamasını yaparak başlayalım. Günlük hayatta çok sık duyduğumuz yıllık izin ya da kanunda geçen adıyla yıllık ücretli izin, işçinin en temel haklarından biridir.

Kanunla koruma altına alınan yıllık izin işveren tarafından işçiden alınması ya da işçi tarafından vazgeçilmesi mümkün olmayan izin türünün adıdır.

Yıllık için çalışanların yıl boyunca yaptıkları çalışmalara karşılık fiziksel, psikolojik ve ruhsal sağlıklarının korunması için verilen dinlenme hakkına yıllık izin diye de açıklayabiliriz.

Yıllık izin meselesi kanunda belirtilen diğer izin türleri gibi ihtiyaçlara ya da sebeplere değil, işçinin genel sağlığına ve dinlenmesine yönelik sunulan bir haktır. Başka bir tabirle yıllık izin işçi ve işverenin yerine getirmesi gereken bir sorumluluktur. İşçi kanunla belirlenmiş yıllık izin hakkından vazgeçemeyeceği gibi işveren tarafından işçinin bu hakkına da el konamaz, ya da işçinin kendi isteği ve rızası olsa bile yıllık izin hakkı paraya çevrilemez. Yıllık izinlerin kullanımı belli koşullara ve kurallara bağlanmıştır. 

Çalışanlar için yıllık izin kullanma hakkı nasıl ortaya çıkar?

Yıllık izin hakkının kazanılabilmesi için herkesin de kısaca bildiği gibi çalışanlar için ilk ve en temel koşul işçinin aynı işyerinde bir tam yıl süreyle çalışmış olmasıdır. En önemli ve basit kurala istinaden çalışanın aynı işverene ait farklı işyerlerinde yaptığı çalışmalar da var ise, çalışanın yıllık ücretli izin hesabı yapılırken bu işyerinde geçirilen sürelerde toplanır. Aynı işveren ait bir veya birden fazla işyerinde geçirilen sürelerin toplamı bir tam yıla denk gelmesinden itibaren kazanılan yıllık izin hakkı bir sonraki yılın başlangıcından itibaren kullanılabilmektedir. Yukarı da yazdığımız bu kural İş Kanununda belirlenmiş azami süreyi ifade eder. İş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmelerine konan maddeler ya da tarafların anlaşmasıyla belirtilen bu süre daha da az olabilir. Yani kısacası bu şartları taşıyan işçinin yıllık izin hakkı kazanması için çalışması gereken süre bir tam yıldan daha az olarakta belirlenebilir.   

Sıkça sorulan diğer soru ise yıllık izin sürelerinin belirlenmesiyle ilgilidir. 

Bu sorunun yanıtı yürürlükte olan İş Kanunun da açıkça belirtilmiştir. Kanunda belirtilen süreler asgari sürelerdir. İş sözleşmesi yada toplu iş sözleşmesine konan maddeler yada tarafların anlaşmasıyla daha uzun süreler olarak belirlenebilir. İşçinin bir tam yıllık çalışmasına karşılık olarak hak edeceği asgari izin süresi kanunda belirtildiğinden farklı olarak on dört günden daha çok olabilir.

Fakat bu süreden daha az olamaz. 

Yazımızın bu bölümünde İş Kanunun da belirtilen asgari izin süreleriyle ilgili olarak ta genel bilgileri yazalım. 

Buna göre, işyerinde çalışması süresi bir yıldan beş yıla kadar ‘Beş yıl dahil’ olanlara 14 gün

İşyerinde çalışma süresi beş yıldan fazla on beş yıldan az olanlar 20 gün.

Çalışma süresi on beş yıl ‘dahil’ veya daha fazla olanlar 26 gün ücretli yıllık izin şeklinde uygulanır.

Yıllık izinlerin kullanımıyla ilgili soruya da yanıt olması için 

İşçi çalıştığı iş yerinde yıllık izin hakkını elde ettikten sonra takip eden yıl içerisinde dilediği zaman yıllık iznini kullanabilir. Burada bir nokta çok önemli, bu önemli bölümü de eklemek gerekirse, çalışan işçi iş yerinde yıllık izin kullanma hakkını elde ettikten sonra en az bir ay öncesinden yıllık izin talebini işverene bildirmesi gerekir. Bu önemli hususla birlikte yıllık izin talebinin yazılı olarak yapılması şartı da göz önünde bulundurulmalıdır.

Yazılı olarak bir ay öncesinde yapılan izin talebi bildiriminde işçinin adı, soyadı, varsa sicil numarası, izin istediği tarih aralıkları ve ücretli yol izni talep edip etmediği bilgisinin bulunması gerekmektedir. Yıllık izni hak eden işçinin izin süresinin bölünmesi belli şartlar çerçevesinde mümkün olabilir.

İşverenler tarafından yanılgıya düşülen bu konuda kanun yeterince açık hüküm vermektedir. Yıllık izin işçi tarafından bir bölümü 10 günden az olmayacak şekilde farklı sürelere bölünerek kullanılabilir. Yazıda bahsettiğimiz 10 günlük süre işverenin inisiyatifine bırakılmış bir husus değildir. Yıllık izin hakkını elde etmiş işçi 10 günden daha kısa bir süreyle yıllık için kullanmak isterse dahi işverenin buna izin vermemesi söz konusu değildir.

İşçinin talep ettiği yıllık izin süresi işveren tarafından keyfi olarak bölünemez. Ayrıca işçinin yıl içerisinde kullandığı diğer ücretli veya ücretsiz izinler ile yıllık izin süresine rastlayan resmi tatiller ve Pazar günleri çalışanın yıllık izin hakkından düşülemez. Bu konuyla ilgili ihlallerde İş Kanununa göre idari para cezası uygulanır.

Yıllık izinlerde ücretsiz yol izni hakkının olup olmadığıyla ilgili bir soruya yanıt olması için aşağıdaki bilgiyi yazmakta fayda var. 

İşçinin yıllık izni ile ilgili az bilinen detaylardan biri de ücretsiz yol izni hakkıdır. Yıllık izin kullanımındaki ücretsiz yol izni hakkı yıllık iznini işyerinin bulunduğu yerden farklı bir yerde geçirecek olan çalışanlara verilecek olan ücretsiz izindir. İzin hakkını elde etmiş çalışanın iznini farklı bir yerde geçireceğini belgelemesi ve işverenden yazılı olarak talep etmesi koşuluyla dört güne kadar ücretsiz yol izni alma hakkı vardır.

Belirtilen ücretsiz yol izni gerekli koşullar sağlandığında işverenin vermekle yükümlü olduğu izindir.

Yazılı olarak bir ay öncesinden izin başvurusunda bulunan işçinin bu talebi işveren vekili ya da ilgili izin kurulu tarafından değerlendirmeye tabii tutulur.

İşçinin izin istediği tarih, iş yoğunluğu, başka işçilerle çakışan izinler varsa diğer işçilerin kullanacağı izinler sebebiyle oluşan izin yoğunluğuna bağılı olarak yaşanması muhtemel iş gücü kaybının boyutu gibi detaylar göz önünde bulundurularak, uygun bulunduğu ölçüde onaylanarak işçiye bildirilir. Aynı tarihte çakışan izin talepleri çalışanlar arası kıdem, bir önceki yılda kullanılmış izin tarihleri göz önünde bulundurularak, hangi çalışana öncelik verileceği belirlenebilir.

Çok bilinmeyen toplu izinle ilgili bilgi vermek gerekirse

Yazıda adı geçen ‘Toplu İzin’, yıllık ücretli izin yönetmeliğinde yer verilen aslında çok bilinmeyen yıllık izin uygulamalarından biridir. Belirtilen yönetmeliğe göre işveren veya işveren vekili nisan ayı başı ile ekim ayı sonu arasındaki süre içinde işçilerin tümünü veya bir bölümünü kapsayan toplu izin uygulayabilir. Toplu izin kullanımıyla ilgili olarak işçilere yönelik izin çizelgesinin hazırlanması, izne çıkış ve izinden dönüş tarihlerinin belirlenmesi gibi ilgili yönetici ya da yetkililer tarafından hazırlanır. 

Toplu yıllık izin kullanacak çalışanlar belirlenirken izin döneminde henüz yıllık izne hak kazanmamış çalışanlar var ise iş verinin inisiyatifine bağlı olarak bu çalışanlara da izin verilebilir.

Takip eden yıl ya da yıllarda toplu yıllık izin uygulaması söz konusu olmazsa bu çalışanların yıllık izin hak ediş tarihi bir önceki yılda kullanılan izin tarihine göre değil, genel esaslara yani işe giriş tarihine göre hesaplanır.

Toplu yıllık izin kullanışında işyerinin bakımı, güvenliği, hazırlanması, temizlenmesi, araç kullanımı gibi alanlarda zorunlu görevli olan personel veya çalışanlar ile işyerinin yönetim kadrosunda olanlar, işverenler veya işveren vekilleri sıfatındaki kişiler toplu yıllık izin dışında bırakılabilirler. Bu çalışanlara toplu izin süreleri dışında istedikleri tarihlerde izin kullandırılır.

İşyerlerinde kısmı süreli ‘Part time’ ya da çağrı üzerine çalışanlara yönelik yıllık izin kullanımıyla ilgili yanlışlıklar oluşmaktadır.

İlgili yönetmelikle bu konu çözüme kavuşturulmuştur. Kısmi süreli veya çağrıyla işyerlerinde çalışan işçilerde tam zamanlı çalışanlar gibi yıllık izin hakkından faydalanabilir. Buna göre izin sürelerinin hesaplanması iznin ücretli olması gibi noktalarda bu çalışanlara tam zamanlı çalışanlardan farklı bir muamele yapılamaz.